De originele klok
Naam van de klok : Sint-Mariaklok
(volgens opzoekingen bij o.m. Bisdom Gent de lichtste van de 3 gestolen klokken)
Gewicht: 419 kg
(gewogen bij uitname van de klok voor herstelling)
Inscripties op de mantel van de klok
Het jaartal " 1574 " in Romeinse cijfers MDLXXIIII.
De schrijfwijze van het cijfer 4 als < IIII >
in plaats van < IV > was typisch voor alle klokkengieters uit de vroegere Nederlanden.
Het woord "SWIINAERDE" dat verwijst naar het huidige Zwijnaarde
Een wapenschild bestaande uit
- 3 sleutels (het wapen van de Gentse Sint-Pietersabdij)
- 3 harten (het wapen van de Gentse abt Ghisleen "Ghislenus" Temmerman)
De tekst " GODE BEQUAEME SII ONS GHELUIIDT TE SAMEN PIETER, MARIA ENDE NICOLAES SIIN ONSE NAEMEN"
Deze inscriptie verwijst naar 3 tegelijk gegoten klokken met de respectievelijke naam "Pieter", "Maria" en "Nicolaes";
Naam van de klok
De klok betreft de Sint-Mariaklok met een gewicht van 419 kg
(volgens opzoekingen bij o.m. Bisdom Gent de lichtste van de 3 gestolen Zwijnaardse klokken)
Historiek van "onze" klok
1574
De kerkklok wordt tegelijk met 2 zusterklokken gegoten in de Nederlanden in opdracht van Ghisleen "Ghislenus" Temmerman, abt van de Sint-Pietersabdij.
De 3 klokken zijn bestemd voor de tot de Sint-Pietersabdij behorende parochie Zwijnaarde.
De oudste verwijzing naar een kerk te Zwijnaarde dateert van 1072, toen Robrecht De Fries door Rome werd verplicht enkele kerken en kapellen te herstellen, onder andere de kerk van Zwijnaarde, die onder de bevoegdheid van de St.-Pietersabdij viel.(Bron: "Historiek van de Sint-Niklaaskerk te Zwijnaarde" - Bisdom Gent)
De parochie is gecentraliseerd rond een grote kerk met klokketoren (te zien op een uit 1641 daterende afbeelding in de Flandria Illustrata)
1578
(vermoedelijk samengaand met de verwoesting van het aan de Sint-Pietersabdij toebehorend Kasteel van Zwijnaarde in 1578)
De klok en haar 2 zusterklokken worden geroofd door beeldenstormers en overgedragen aan het sinds oktober 1577 aangesteld radicaal calvinistisch Gents stadsbestuur.
1585
Eén van de Zwijnaardse kerkklokken en nog een andere (onbekende) klok met dezelfde klank worden in Gent door het calvinistisch bestuur van Gent verkocht aan de Duitse hertog hertog Julius von Braunschweig-Lüneburg (*29/06/1528 +03/05/1589), die sinds 1568 (na zijn kerkelijke opleiding in Keulen en Leuven) koning is van Braunschweig-Wolfenbüttel en een aanhanger is van het protestantisme.
De aankoop van de 2 gelijkgestemde klokken kadert in zijn plannen om van de stad Wolfenbüttel een "godskamp" te maken met 4 faculteitskerken die elk beschikken over een klok met dezelfde klank.
1589
Hertog Julius von Braunschweig-Lüneburg overlijdt; op dat ogenblik staat al vast dat zijn plannen voor het "godskamp" Wolfenbüttel onuitvoerbaar zijn en zijn de 4 faculteitskerken nog niet gebouwd.
Na zijn overlijden laat zijn opvolger Heinrich Julius de 4 klokken voor het eerst gedurende 6 opeenvolgende weken één uur lang luiden op 4 verschillende plaatsen in Wolfenbüttel.
17de eeuw
De 4 gelijkstemmige klokken van Wolfenbüttel geraken in de loop van de tijd verspreid over Duitsland en worden in andere kerken gebruikt of omgesmolten tot kanonskogels voor een godsdienstoorlog.
Hertog Heinrich Julius schenkt de Zwijnaardse klok aan de kerk van Bleckenstedt op grond van zijn patronaatsrechten en -plichten.
1766
De Zwijnaardse klok krijgt gezelschap van een kleinere klok die gegoten is in Braunschweig.
1867 (9 februari om 11 uur)
>
De kerktoren van Bleckenstedt stort gedeeltelijk in na een brand, maar zowel de Zwijnaardse als de Duitse klok overleven.
1868
De Zwijnaardse en de Duitse klok worden in de heropgerichte kerktoren van Bleckenstedt gehangen
1918
De Duitse klok wordt aan het einde van de Eerste Wereldoorlog gesmolten voor oorlogsdoeleinden.
De Zwijnaardse klok blijft gespaard omdat ze historisch waardevol is.
Tweede wereldoorlog 1939-1945
De Zwijnaardse klok moet afgestaan worden voor oorlogsdoeleinden, maar wordt door inwoners van Bleckenstedt verborgen in een graanopslag in Hamburg.
1947
De klok wordt teruggevonden
1 januari 1948
De klok wordt heringewijd in Bleckenstedt.
Jaarwisseling 2012/2013
De klok wordt onbruikbaar als gevolg van een 31 cm lange barst die zich eigenaardig genoeg voordoet kort nadat Pfarrer Dirk Westphal gecontacteerd wordt door de vereniging Porcaera Gemeenschap Zwijnaarde.
23 februari 2014
De klok wordt uit de kerktoren genomen en voor herstelling getransporteerd naar Nordlingen in Beieren.
bron: Pfarrer D. Westphal
11 april 2014
Herinwijding van de herstelde klok.
Met oprechte dank aan:
- ALLE ZWIJNAARDENAARS en NIET-ZWIJNAARDENAARS (!) die ondanks deze dure tijden gevolg gegeven hebben aan de in alle brievenbussen van Zwijnaarde verspreide oproep om financieel bij te dragen tot ons project en het erfgoed van ons geliefd Zwijnaarde
- de Provincie Oost-Vlaanderen die optrad als hoofdsponsor
- alle (niet-)Zwijnaardenaars die financieel bijgedragen hebben
Doelstellingen
Als erfgoedvereniging wil Porcaera Zwijnaarde een exacte kopie laten maken van de bronzen Zwijnaardse kerkklok die:
- in 1574 in de Nederlanden gegoten is in opdracht van Ghisleen "Ghislenus" Temmerman, abt van de Gentse Sint-Pietersabdij waar Zwijnaarde toen deel van uitmaakte.
- op het einde van de 16de eeuw tijdens de Beeldenstorm geroofd werd door toedoen van protestantse calvinisten
- in 1585 door het protestants calvinistisch stadsbestuur van Gent verkocht werd aan de Duitse hertog Julius von Braunschweig-Wolfenbüttel
- in de loop van de 17de eeuw door zijn opvolger geschonken werd aan de evangelisch-lutherse kerkgemeenschap van Bleckenstedt / Duitsland
- sindsdien berust iin de toren van de evangelisch-lutherse Christus-kerk, waar zij nog steeds in gebruik is
Randvoorwaarden:
- De kopie zal gemaakt worden met duurzame en betaalbare materialen
- De replica van dit uniek erfgoed zal een plaats krijgen in Zwijnaarde waar zij door iedereen kan gezien worden ter herinnering aan ons rijk verleden.
Aanleiding
Het project is geïnspireerd door een combinatie van factoren:
- de in oktober 2012 bij een Porcaera-bestuursvergadering ter sprake gekomen roof van de kerkklokken van Zwijnaarde op het einde van de 16de eeuw.
- meer bepaald de (jarenoude en naderhand door Heemkring Scheldeveld bevestigde) informatie dat de pastoor van Zwijnaarde (E.H. Ghyselen) in september 1973 (!) een in keurig Nederlands opgestelde brief ontving van dominee Rolke van het evangelisch-lutherse pfarrverband Salzgitter-Beddingen over een 400 jaar oude kerkklok uit Zwijnaarde in de kerktoren van Bleckenstedt.
- een kort nadien op internet teruggevonden krantenartikel in de "Salzgitter Zeitung" van 16/12/2007 met de kop "400 Jahre alte Glocke als Schmückstück" (400 jaar oude klok als pronkstuk)
en aldus verwijzend naar "onze" gestolen Zwijnaardse kerkklok.
- telefonische contacten tussen Porcaera-secretaris Ludo Steijaert met "pfarrer"/dominee Dirk Westphal van Bleckenstedt
- bevestiging van het actueel gebruik van de klok in de evangelisch-lutherse Christuskerk in Bleckenstedt
- gedachtenwissels over mogelijke samenwerking aan een symbolische terugkeer van de klok naar Zwijnaarde (b.v. onder de vorm van een kopie)
- een persartikel in Gazet Van Antwerpen over een vergelijkbaar project dat op 12/10/2006 gerealiseerd werd door de gemeente Grobbendonk die een kopie liet gieten van een begin 20ste eeuw in Schotland ontdekt klokje dat in 1572 door beeldenstormers geroofd werd uit de priorij O.L.V. Ten Troon
Voorbereiding
In de loop van december 2012 wordt er geïnformeerd naar mogelijke technieken, prijzen en materialen
bij
de Zwijnaardse carrossier-kunstenaar Rudy Malfait, gezien zijn ervaringen met het maken van rijdende artifacten in polyester (o.a. klokke Roeland , een replica van de Gentse Belfortdraak en een exacte replica van de Gentse Dulle Griet).
Op advies van Rudy Malfait wordt contact genomen voor overleg en prijsofferte met Nadine De Meester, kunstenaar in bronzen, betonnen en glazen beelden.
Kort voor kerstmis 2012 stuurt Porcaera-voorzitter Eric De Keyser een beleefd-ironische brief naar pfarrer Dirk Westphal
met de vraag of de klok mogelijks kan terugkeren naar Zwijnaarde
en - zo ja - op welke manier en onder welke voorwaarden.
Tussen 25/12/2012 en 01/01/2013 barst de bom klok;
Na 350 jaar probleemloos luiden wordt de klok plots onbruikbaar.
Niet door toedoen van de Voorzienigheid, maar door een 31 cm lange barst in de klokmantel ingevolge de wegens slijtage niet meer perfect afgeronde klepel.
Reacties van pfarrer Dirk Westphal op het barsten van de klok:
- bij telefonische bevraging door Karel Dillen van dagblad De Gentenaar op 17/01/2013
<< Het is de eerste keer dat de klok ons in de steek laat, bijna alsof ze aanvoelde dat ze niet van hier is en dus niet meer voor ons wil luiden
[...] Je mag uitgaan van € 30.000 kosten; alleen al de klok uithalen zal € 15.000 kosten.
Goed, als de toren dan toch uit de toren moet, is dat misschien wel een uitgelezen moment om deze hele affaire eens in alle rust te bekijken.
Ik nodig dan ook de mensen van Zwijnaarde graag uit. Wie weet, misschien vinden we wel een creatieve oplossing die iedereen tevreden kan stellen? >>.
# Lees het krantenartikel in "De Gentenaar"#
- in antwoord op de brief van Porcaera-voorzitter Eric De Keyser over het symbolisch verzoek tot teruggave van de klok
<< Geachte heer De Keyser,
[...] Ik ervaar uw schrijven als een vriendelijk verzoek.
Vanzelfsprekend is uw ideologische aanspraak op een thuisklok begrijpelijk en omgekeerd zou het bij ons waarschijnlijk ook zo gaan.
[...]
De klok is door de eeuwen heen al lang een deel van onze thuisgeschiedens geworden en onze harten hangen er niet minder ideologisch aan vast.
Het is wel vreemd dat de klok bij ons een barst oploopt en tot stilzwijgen veroordeeld wordt op het ogenblik dat er in haar Belgische thuis terug aan haar gedacht wordt.
Wij proberen nu de restauratie te bewerkstelligen en het daarvoor nodige bedrag van +- € 30.000 in te zamelen.
Begrijpt u a.u.b. dat er absoluut niet kan gedacht worden aan een teruggave, maar alleen aan een samenwerking - zoals altijd gezegd?
Twee voorstellen
zouden kunnen zijn:
- peterschap van het dorp voor "uw" oude klok met bezoek van een delegatie van Zwijnaarde aan de herinwijdingsplechtigheid van de klok
- het gieten van een duplicaat, aangezien de oude klok nu opgemeten wordt - er kan zich geen betere gelegenheid voordoen...
Wellicht is er nog meer waarin men zich kan terugvinden.
Wij gaan uit van een periode van 1 à 2 jaar om de restauratie door te voeren omdat wij daarvoor eerst moeten hopen op schenkingen [...] >>
Plan van aanpak
Toewijzing van het project aan beeldend kunstenaar
Nadine De Meester resulteert in volgende aanpak:
- Fase 1:
Een meermaals bruikbare GIETVORM in siliconenrubber maken
met een steunkap in epoxyhars.
- Fase 2:
Een identieke KOPIE van de klok realiseren met behulp van de in 1. omschreven gietvorm
- Tussendoor:
De nodige fondsen verzamelen
Financiering van het project
De realisatie van het project is te danken aan
- de giften van Zwijnaardenaars en niet-Zwijnaardenaars in respons op (onder meer) een in alle brievenbussen verspreide oproep om financieel bij te dragen
- de provincie Oost-Vlaanderen die optrad als hoofdsponsor
Verloop
29/04/2013: E-mail aan pfarrer Westphal:
intentie tot bezoek aan "onze" klok in september
elementaire toelichting van het project, rekening houdend met het uitbouwen van de klok voor herstelling)
11/06/2013: Positieve respons van pfarrer Westphal
- kijkt uit naar een persoonlijke kennismaking
- stelt dat de beoogde gietvorm pas kan gemaakt worden na herstelling en her-inbouw van de klok
- acht een bezoek aangewezen voor beeldvorming (o.a. beperkte ruimte) in de klokkentoren
28 en 29/09/2013: Bezoek aan "onze" klok in Bleckenstedt
(door voorzitter Erik De Keyser, secretaris & tolk Ludo Steijaert, Frédéric de Peñaranda en Erwin Thienpont)
26/12/2013: Teleurstellend nieuws uit Bleckenstedt
- De klok zal hersteld worden in de eerste helft van 2014.
- Een terugkeer van de originele klok is definitief uitgesloten
- De Duitse stichting "Hans und Helga Eckensberger" is bereid om het merendeel van de kosten te dragen.
Begin 2014: Nieuwe onderhandelingen over de gietvorm
Pfarrer Westphal bewondert onze volharding en is bereid om te onderhandelen met alle Duitse betrokkenen;
Klokkenhersteller LACHENMEYER Gmbh uit Nordlingen wil niet dat de gietvorm in haar atelier gemaakt wordt
(noch door Nadine De Meester noch door een Duitse firma).
Naderhand langs diplomatieke weg (o.m. de Duitse ambassade in Brussel) gestelde vragen worden door Lachenmeyer zelfs niet beantwoord
Begin 2015: eindelijk GROEN LICHT
De gietvorm mag gemaakt worden in de toren van de Christuskerk in Bleckenstedt.
Voornaamste voorwaarde:
Porcaera Zwijnaarde moet aan de klokkenonderhoudsfirma H.E.W. vooraf schriftelijk opdracht geven tot permanente opvolging van de werken én het maken van een gedocumenteerd verslag (= een meerkost van bijna € 2.000 ! )
29 en 30/04/2015: De gietvorm wordt gerealiseerd !
- Het enthousiasme over de gietvorm is getemperd door het overlijden van onze parochieherder E.H. Alix Cloutte op 29/04/2015
02/04/2016: Eindresultaat
De replica wordt onder ruime publieke belangstelling ingehuldigd en gezegend door bisschop Van Looy op haar standplaats in de Sint-Niklaaskerk van Zwijnaarde
in de rechterbovenhoek
